გასული საუკუნის 60-იანი წლები ისტორიაში შევიდა არა მხოლოდ როგორც კოსმოსური კვლევის ეპოქა, არამედ როგორც ზღვის სიღრმის კვლევის ეპოქაც. 1962 წელს გამომგონებელმა ჟაკ-ივ კუსტომ თავის გუნდთან ერთად ააგო მსოფლიოში პირველი წყალქვეშა სახლი – Conshelf I (“Conshelf I”). ფრანგი კოლეგების წარმატებამ შთააგონა საბჭოთა ენთუზიასტები და მეცნიერები: სულ რამდენიმე წელიწადში რამდენიმე ავტონომიური კვლევითი სადგური გამოჩნდა შავი ზღვის ფსკერზე – „იხტიანდრი“, „სადკო“, „სპრუტი“ და „ჩერნომორი“. წინამდებარე პუბლიკაციაში ამ პროექტების წარმატების, წარუმატებლობისა და წყალქვეშა სახლების მცხოვრებთა – აკვანავტების შესახებ მოგიყვებით.
1966 წლის 30 მარტს დონეცკის მყვინთავების კლუბის, „იხტიანდრის“ წევრები განიხილავდნენ ზაფხულის არდადეგების სეზონის გეგმებს. ერთ-ერთმა მათგანმა, გეორგი ტუნინმა შესთავაზა, რომ თანამოაზრეებს სსრკ-ში პირველი სახლი აეშენებინათ შავი ზღვის ფსკერზე.
ფოლადის ფურცლები, რისგანაც სახლი იყო დამზადებული, სამთო მექანიკისა და ტექნიკური კიბერნეტიკის ინსტიტუტმა მიაწოდა. წყალქვეშა სახლ „იხტიანდრში“ ინტერიერი მოკრძალებულად იყო გაფორმებული: მაგიდა და ორი თარო, ძილისთვის, როგორც მატარებლის კუპეში. საცხოვრებლის შიგნით ჰაერი კომპრესორის საშუალებით მიეწოდებოდა ზედაპირიდან.
1966 წლის ზაფხულში აღჭურვილობა რკინიგზის ორი ვაგონით ჩაიტანეს დონეცკიდან ყირიმში. ნახევარკუნძულის დასავლეთ ნაწილში, კონცხ თარხანკუტზე დაიწყო სსრკ-ში პირველი წყალქვეშა სახლის გამოცდა.
„იხტიანდრ-66“
19 აგვისტოს, იხტიანდრი ზღვის ფსკერზე ჩაუშვეს ხუთი ბეტონის ბლოკის ბალასტის გამოყენებით. თუმცა, ცოტა ხანში შტორმმა მიმოფანტა ერთ-ნახევარი ტონა ბლოკი, მთელ ყურეში. სამი დღის შემდეგ, როცა ზღვაში მღელვარება ჩაცხრა, ყველაფერი ნულიდან უნდა დაეწყოთ. ამ დღეებში, Ichthyander-ის გუნდის ბევრმა წევრმა დატოვა ექსპერიმენტი, თუმცა ყველაზე დაჟინებულმა „იხტიანდროვიტებმა“ ასწიეს ბალასტი ყურის ფსკერიდან, სახლი გადაიტანეს წინასწარ განსაზღვრულ ადგილზე და დაამონტაჟეს 11 მეტრ სიღრმეზე.
პირველი საბჭოთა აკვანავტი იყო „იხტიანდრის“ კლუბის თავმჯდომარე, ალექსანდრე ხაესი, გამოცდილი მყვინთავი და ქირურგი. ის 1966 წლის 23 აგვისტოს წყალქვეშა სახლში „დასახლდა“, ექიმების მეთვალყურეობის ქვეშ, სადაც სამი დღე იცხოვრა. აკვანავტის შთაბეჭდილებები ასახულია მის დღიურში:
„კიდევ ერთხელ გთხოვ, შუქი გამორთო. ღამე თავისთავად დადგა. დროდადრო, ამა თუ იმ ლუქში, სინათლე ციმციმებს – ეს მიკროორგანიზმებია. სიბნელეში ვიძირები, ასთმური სუნთქვით. პირველი საათების მღელვარებამ გაიარა, დაღლილობას ვგრძნობ, მომენტალურად ვიძინებ“.
მეორე დღეს, TASS-მა გაავრცელა ინფორმაცია სსრკ-ში პირველი წყალქვეშა სახლის ტესტირების შესახებ. ამასობაში ინჟინერი დიმიტრი გალაკტიონოვი გადავიდა ხაესთან. აკვანავტებს ჩაუტარდათ ფსიქოლოგიური და ფიზიოლოგიური ტესტები, რომლებსაც არ გამოუვლენია რაიმე დარღვევა.
26 აგვისტოს ხაესი ხმელეთზე ამოვიდა და წყალქვეშა სახლში მეშახტე იური სოვეტოვი შევიდა. მეორე დღეს ისევ ატყდა ქარიშხალი. „იხტიანდრის“ გუნდმა გადაწყვიტა, შეეჩერებინა ექსპერიმენტი და სოვეტოვი და გალაკტიონოვი წყალქვეშა სახლიდან გაეყვანა. ამრიგად, აკვანავტებმა სახლში სამი დღე გაატარეს.
დონეცკში დაბრუნების შემდეგ იხტიანდროველებმა დაგვიანებით მიიღეს წერილი, რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ წყალქვეშა სპორტის ფედერაციამ აკრძალა ექსპერიმენტი. თუმცა, რამდენიმე თვის შემდეგ აკვანავტებს დიპლომი გადაეცათ. გადაწყდა, რომ ექსპერიმენტი მომავალ წელს გაგრძელდებოდა.
„იხტიანდრ-67“
1967 წლის მაისიდან, ყოფილი საბურავების ქარხნის შენობაში წყალქვეშა ექსპედიციის მომზადების ძირითადი სამუშაოების დასრულების შემდეგб ყოველდღიურად 25 ადამიანი მუშაობდა. აგვისტოს შუა რიცხვებში კი პროექტის მონაწილეებმა აღჭურვილობა მიიტანეს ლასპის ყურეში და მოაწყვეს ბანაკი. როგორც პირველად, ამჯერადაც ქარიშხალმა შეუშალა ხელი: სახლი ზღვის ფსკერზე ეკიპაჟის გარეშე უნდა ჩაშვებულიყო. როდესაც ქარიშხალი ჩაცხრა, აკვანავტებმა წყალქვეშა რემონტი ჩაატარეს. მხოლოდ 28 აგვისტოს სახლი საბოლოოდ დამონტაჟდა 12 მეტრ სიღრმეზე.
პირველი „ერთოთახიანი“ სახლისგან განსხვავებით, „იხტიანდრ-67“-ის ინტერიერი ოთხ ოთახად იყო დაყოფილი: საძინებელი, აბაზანა, სამზარეულო და ლაბორატორია. მოწყობილობა აღჭურვილი იყო სიცოცხლის მხარდაჭერის სისტემებითა და კომუნიკაციებით. ამავდროულად, წყალქვეშა სახლში ხუთ ადამიანზე მეტი არ შეიძლებოდა, ყოფილიყო. ალექსანდრე ხაესის, იური სოვეტოვის, იური კაჩუროს, ვლადიმერ პესკის და სერგეი გულიარის ეკიპაჟმა შვიდი დღე გაატარა წყლის ქვეშ.
Ihtiandr-67-ის მთავარი მიზანი იყო სამედიცინო და ფიზიოლოგიური კვლევა. 45-მა ექიმმა აიღო აკვანავტების სისხლის სინჯები და დააფიქსირა მათი მდგომარეობა მაღალი წნევის პირობებში, ფიზიკური დატვირთვისას. ზოგი პირდაპირ სახლში ჩავიდა აკვანავტებთან, ზოგი ამუშავებდა მონაცემებს ხმელეთზე. წყალქვეშა სახლში ცხოველებიც ცხოვრობდნენ და მათაც აკვირდებოდნენ: ზღვის გოჭები, ვირთხები, კურდღლები.
29 აგვისტოს მთელ ყურეში ელექტროენერგია გაითიშა. ახლა ჰაერი იხტიანდრში სათადარიგო კომპრესორით შედიოდა, ელექტროენერგიას კი მობილური ელექტროსადგური აწვდიდა. მეორე დღეს, წყალქვეშა სახლის შიგნით წყლის დონემ მოულოდნელად ამაღლება დაიწყო. ხმელეთზე მომუშავე გუნდმა შეძლო ჰაერის მიწოდების გაუმართაობის აღმოჩენა და პრობლემის გადაჭრა.
11 სექტემბერს ექსპერიმენტი წარმატებით დასრულდა. კვლევამ გააქარწყლა ექიმების შიში: ჟანგბადის გამო ფილტვების ანთება არ მომხდარა. შეიქმნა და შემოწმდა ახალი მოწყობილობები: კონტეინერების სისტემა სანაპიროდან პროდუქციის მიწოდებისთვის, აირისებრი გარემოს დისტანციური სინჯების სისტემა.
„იხტიანდრის“ თავმჯდომარის, ალექსანდრე ხაესისთვის მით უფრო გასაკვირი იყო კლუბის დახურვის გადაწყვეტილება, დონეცკში მდებარე ადგილობრივი DOSAAF კლუბის პრეზიდიუმისგან. ხელმძღვანელობამ „სამოყვარულო კლუბი“ დაადანაშაულა საქმიანობაში, რომელიც არ არის დამახასიათებელი საზოგადოების თავდაცვის ორგანიზებისთვის, რაც წესდების დარღვევაა“.
ამის მიუხედავად, იხტიანდროველებმა მიაღწიეს სსრკ ქვანახშირის მრეწველობის სამინისტროს მხარდაჭერას და 1968 წელს ჩაატარეს ბოლო ექსპერიმენტი.
„იხტიანდრ-68“
1968 წელს ლასპის ყურეში 10 მ სიღრმეზე დამონტაჟდა ახალი სახლი, რომელიც იტევდა ოთხ აკვანავტს და შეიქმნა გეოლოგიური კვლევისთვის. აქედან გამომდინარე, სახლიდან რამდენიმე ათეულ მეტრში ფსკერზე საბურღი მოედანი იყო განთავსებული, რომლის მუშაობაც აკვანავტებს უნდა უზრუნველეყოთ. მათ შედეგების შესახებ შეატყობინეს საზღვაო გეოლოგიისა და გეოფიზიკის სამეცნიერო ინსტიტუტის საბჭოს (VNIImorgeo).
მაგრამ ზღვამ კიდევ ერთხელ შეუშალა ხელი იქტიანდრებს. 20 აგვისტოს საღამოს ყურეში ქარიშხალი მძვინვარებდა, სახლში დარჩენა სახიფათო გახდა. იური სოვეტოვმა გადაწყვიტა დაეტოვებინა აპარატი. ამაზე იხტიანდრ-68-ის ტესტები, როგორც იქნა, სამუდამოდ შეჩერდა. პირველ საბჭოთა აკვანავტებს არ გააჩნდათ საკმარისი სახსრები და სახელმწიფომ ინვესტიცია ჩადო სხვა წყალქვეშა სახლების შექმნაში.
გარდა „იხტიანდრებისა“, 1966-70 წლებში შავი ზღვის ფსკერზე სხვა სახლებიც ჩაძირეს – სფეროს ფორმის „სადკო“, წყალზე მოტივტივე „ჩერნომორი“ და „სპრუტი“.
